Osvetnici i autobus smrti: Kako je počinjen zločin nad Bošnjacima Sjeverina koji Srbija i dalje prešućuje

Navršavaju se 33 godine od zločina koji su pripadnici srpske vojne formacije “Osvetnici”, pod komandom ratnog zločinca Milana Lukića, počinili nad Bošnjacima iz mjesta Sjeverin kod Priboja.

Taj događaj, koji se desio 22. oktobra 1992. godine, ostao je trajno upisan kao jedno od najtežih stradanja Bošnjaka u Sandžaku i na prostoru tadašnje Republike Srbije.

Kako navodi prof. dr. Ermin Kuka, naučni savjetnik na Institutu za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu, Bošnjaci Sjeverina su se početkom agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu našli u veoma teškoj i sigurnosno neizvjesnoj situaciji.

“Zbog blizine granice sa Bosnom i Hercegovinom i činjenice da dio puta koji povezuje to mjesto sa Pribojem prolazi upravo kroz teritoriju BiH, stanovnici su bili izloženi stalnom riziku. Taj dio teritorije bio je pod okupacijom JNA i vojnih formacija VRS, odnosno u zoni odgovornosti 1. lake pješadijske brigade Višegrad, kasnije preimenovane u 2. podrinjsku laku pješadijsku brigadu Višegrad”, objašnjava Kuka.

Stanovnici Sjeverina, kao državljani Republike Srbije, vjerovali su da su zaštićeni i često su putovali u Priboj zbog posla i svakodnevnih potreba. To povjerenje u sistem i državu, ističe Kuka, “definitivno je uništeno krajem oktobra 1992. godine”.

U ranim jutarnjim satima, oko 7:00 sati, 22. oktobra 1992. godine, u mjestu Mioče na području općine Rudo, kod mosta na rijeci Lim, pripadnici vojne formacije “Osvetnici” zaustavili su autobus koji je saobraćao na redovnoj liniji Priboj – Rudo – Priboj. U autobusu su se nalazili stanovnici Sjeverina, većinom radnici koji su tog jutra krenuli na posao.

“Tom prilikom su iz autobusa izveli 16 Muslimana (Bošnjaka), kojima su pridodali još jednog Bošnjaka, Sabahudina Ćatovića, kojeg su zarobili dan ranije ispred njegove kuće. Sve su ih odvezli kamionom na teritoriju općine Višegrad, gdje su ih prvo fizički mučili i tukli, a zatim mučki strijeljali na obali rijeke Drine”, navodi Kuka.

Tri dana kasnije, 25. oktobra 1992. godine, SJB Višegrad je poslala Depešu prema MUP-u Bijeljina, Upravi za sprečavanje kriminaliteta Pale i CSB Trebinje. U tom dokumentu stoji:

“Operativni rad na rasvjetljavanju slučaja kidnapovanja 18 lica muslimanske nacionalnosti na putu Rudo – Priboj SJB Višegrad nastavlja se… Niko od pripadnika SJB Višegrad nije učestvovao u tom slučaju niti su ta lica privedena u SJB Višegrad… Postoji mogućnost njihovog ulaska na teritoriju opštine Višegrad seoskim putem koji kontrolišu jedinice 1. lpbr Višegrad.”

Depešu je potpisao Risto Perišić, tadašnji načelnik SJB Višegrad. Prof. dr. Kuka ukazuje da je “interesantno kako je ova otmica i ovaj zločin okarakteriziran kao ‘slučaj’, iako su organi bezbjednosti raspolagali konkretnim informacijama”.

Dan kasnije, 26. oktobra 1992. godine, SJB Rudo i Višegrad su Ministarstvu unutrašnjih poslova uputile opširnu Informaciju u vezi kidnapovanja 17 putnika muslimanske nacionalnosti. U dokumentu se precizno navodi da su „naoružana lica u maskirnim uniformama, markirana crnom bojom po licu, zaustavila autobus, pregledala lične karte, a svim putnicima muslimanske nacionalnosti naredila da izađu iz autobusa”.

U dijelu integralnog teksta Informacije koja može poslužiti i za šire razumijevanje postupanja vojnih i policijskih struktura RS-a po ovom pitanju stoji između ostalog:Dana 22.10.1992. godine oko 6,00 časova u mjestu Mioče Opština Rudo, došlo je jedno teretno vozilo marke ‘Zastava 740’ i putničko vozilo Marke LADA, oboje bez registarskih tablica koja su se parkirala iza bivše kafane ‘Amfora’. U vozilima je bilo 5-10 naoružanih lica u maskirnim uniformama koja su po licu markirana crnom bojom. Prilikom nailaska autobusa koji je saobraćao na liniji Rudo-Priboj istog su zaustavili, a zatim jedno naoružano lice u maskirnoj uniformi je ušlo na prednja vrata autobusa, a drugo na zadnja vrata autobusa. Vozaču autobusa su naredili da ugasi autobus, a putnicima su rekli da pokažu lične karte, Prilikom pregleda ličnih karata svim putnicima Muslimanske nacionalnosti su naredili da izađu iz autobusa, a potom ih odveli na karoseriju već ranije parkiranog teretnog vozila. Na kamion su odveli 17 putnika Muslimanske nacionalnosti koji su stanovnici Republike Srbije, a koji žive u Sjeverinu opštine Priboj. Vozaču autobusa su rekli da će putnike zamijeniti za zarobljene Srbe, a potom mu naredili da nastavi vožnju”, navodi se u Informaciji.

Prema Kuki, “iz dostupnih podataka evidentno je da se radilo o prethodno dobro organiziranom i pripremljenom zločinu”.

“Zločinci su u tu svrhu obezbijedili i teretno vozilo (kamion), kojim su otete Bošnjake prevezli na teritoriju općine Višegrad, gdje su ih ubili strijeljanjem. Jer, kako stoji u citiranom dokumentu, a u skladu sa izjavama svjedoka i očevidaca ‘vozila su otišla putnim pravcem prema Bijelim brdima i Dobrunu, vožena velikom brzinom'”,dodaje on.

U izvještajima policijskih struktura Republike Srpske navodi se da su istražne radnje vođene u dva pravca, da su počinioci “lica kriminalnog ponašanja” koja nisu pripadnici VRS, te da su žrtve zapravo “muslimanski ekstremisti”.

“Namjerno i svjesno izvrću teze, pa od žrtava nastoje napraviti navodne muslimanske ekstremiste koji bi kao i u dosadašnjim slučajevima vršili genocid nad svojim narodom. Taj narativ je i danas prisutan, a ogleda se u pokušajima da se pokaže kako su Bošnjaci u brojnim slučajevima zločina zapravo sami sebe ubijali”, ističe prof. dr. Kuka.

Ovaj zločin je ponovo bio predmetom Izvještaja Ministarstva unutrašnjih poslova RS, Uprave za sprečavanje kriminaliteta Bijeljina od 15. marta 1993. godine, u kojem se navodi da “postoje operativni podaci o izvršiocima i o licima nad kojima je izvršena otmica”, te da “predmet stalno bude u radu do konačnog zauzimanja stava”.

Međunarodni izvještaji i sudski epilog

O zločinima nad Bošnjacima u Sandžaku, državljanima Republike Srbije, izvještavao je i Tadeusz Mazowiecki, tadašnji specijalni izvjestitelj Komisije Ujedinjenih nacija za ljudska prava. On je u svojim izvještajima naveo da “stanje ljudskih prava u Sandžaku u velikoj mjeri uzrokuju isti faktori kao i u drugim područjima bivše Jugoslavije”, te da se “klasične metode etničkog čišćenja koriste u području koje graniči sa Bosnom i Hercegovinom”.

Mazowiecki je posebno upozorio na slučaj Sjeverina:

“Specijalni izvjestitelj posebno je alarmiran zbog dramatičnih incidenata koji su se desili u oktobru 1992. godine, a koji su uključivali i kidnapovanje i proizvoljno ubijanje Muslimana. Jedan takav incident uključivao je kidnapovanje i vjerovatno egzekuciju 17 stanovnika sela Sjeverina”.

Svi oteti Bošnjaci, njih 17, brutalno su fizički maltretirani i ubijeni na obali rijeke Drine, na teritoriji općine Višegrad. Pronađeni su posmrtni ostaci samo jedne žrtve Medredina (Rasima) Hodžića, rođenog 1962. godine u Priboju. Njegovi posmrtni ostaci ekshumirani su iz jezera Perućac i identificirani 7. maja 2012. godine.

Zločini nad Bošnjacima iz Sjeverina procesuirani su u Republici Srbiji. Okružni sud u Beogradu donio je četiri pravosnažne presude, Milan Lukić, Oliver Krsmanović I Dragutin Dragičević osuđeni su na 20 godina zatvora, a Đorđe Šević na 15 godina. Ukupno je izrečeno 75 godina zatvora za ovaj zločin.

“Zločin nad Bošnjacima iz Sjeverina ostaje trajno svjedočanstvo o organizovanom nasilju, ali i o pokušaju da se istina prikrije i odgovornost prebaci na same žrtve”, zaključuje prof. dr. Ermin Kuka.

klix.ba